ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн “Хэл зохиол судлал”-ын 33-р цувралыг (2008 он) “Интерном” номын дэлгүүр, Улсын их дэлгүүр болон хорооллын “Номин”-гийн номын тасагт худалдаж байна. Доор агуулгыг нь монгол болон англиар нийтэллээ. Хэл шинжлэл, утга зохиол сонирхдог хэн нэгэнд хэрэг болж болох юм.

Хэвлэсэн газар: “Бемби сан” хэвлэлийн үйлдвэр

Хэвлэгдсэн он: 2008

Формат: В5

Хуудасны тоо: 227

ISBN: 978-99929-77-73-6

Үнэ: 8 000 төгрөг (99018026 утсаар холбогдож авбал үнэ нь 6 000 төгрөг)

Д.Төмөртогоо. Хубилай хаан ба дөрвөлжин бичиг

Б.Пүрэв-Очир. “МОЛИГО” хийгээд “МОЛИГОДОХ” (Үг хэ...

Шинжлэх ухааны академийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн ээлжит цуврал “Хэл зохиол судлал” сэтгүүлийн шинэ дугаар хэвлэгдлээ. “Хэл зохиол судлал” сэтгүүл нь Б.Ринчен, Ц.Дамдинсүрэн, Ш.Лувсанвандан, Э.Вандуй, Ш.Гаадамба, А.Лувсандэндэв, С.Лувсанвандан, Д.Ёндон, Ц.Мөнх, Х.Сампилдэндэв гээд хэл бичгийн салбарын олон үеийн шилдэг эрдэмтдийн гол гол бүтээлүүдээ хэвлүүлж ирсэн талбар, монгол судлалын хүрээний голлох сэтгүүлийн нэг юм. Одоо ч гэсэн энэ уламжлал үргэлжилсээр монгол хэл бичгийн энэ цаг үеийн шилдэг эрдэмтэд болох Д.Төмөртогоо, Д.Цэрэнсодном, Ж.Цолоо зэрэг судлаачдын бүтээлүүд нийтлэгдсээр ...

Цагаан сар болохоор бид муу муухайгаа цэвэрлэн хирээ угааж, хэр онд орсноо мэдэцгээн золгоцгоодог билээ. Хир буртгийг хэлдэг “хир”, чадал чинээ, хэр хэмжээ заадаг “хэр” хэмээх үгийг бид заримдаа ялгалгүй бичиж алддаг явдал бий. 2008 онд хэвлэгдсэн “Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь”-ийг үзвэл “хэр” гэдэг үгэнд дараах хэд хэдэн утга байна. Энэ нь нэгд: Гур хэмээх амьтны арьсыг, хоёрт: чадал чинээ, хэмжээ заасан үг, гуравт: хэр хэр ханиах гэх мэт дуу чимээг илэрхийлэх үгийг, дөрөвт: хэрвээ гэсэн утгыг тус тус илэрхийлдэг байна. Харин монгол бичгээр хэрхэн бичигдсэнийг харвал чадал чинээг ...

Дуучин Сэрчмаа дундад улсын иргэнтэй гэр бүл болж бөөн дуулианы эзэн болсон, харин одоо Асашёорюүгийн сүрд дарагдаад сонин биш болов бололтой. Хэдий монголчуудын ихэнх нь дургүйцэн хүлээн авсан ч Сэрчмаа маань монгол хүнтэй суусан байх аа, лав л монгол нэртэй юм билээ. Бидэн шиг жижиг үндэстэнд одоохондоо иймэрхүү зүйлд дургүйцэхээс өөр хамгаалах арга, дархлаа байж чадна гэж үү!? Ер нь хятадтай нь ч суусан яахав дээ, хүний эрх юм. Хамгийн энгийн дүгнэлтийг эндээс хийвэл “хятад залуу”-гийн өрсөлдөх чадвар монгол залуучуудынхаас илүү байна уу, монголын нэг сайхан хүүхнээ л урагшаа алдлаа. Олны...

Цагаан сар хэдий хүйтэн жиндүү цагт болдог ч гэлээ айсуй хаврын анхны дохиог бидэнд авчирдгаараа сайхаан сайхан. Шинийн нэгний өглөө өмнөх өдрөөсөө илүү дулаан ч болсон юм шиг, сэтгэл дагадаг байх даа. Энэ л өдөр хавьд уулзаагүй ах дүүс хоорондоо уулзалдаж, ахмад настнаа хүндлэн, идээ будаагаа идэн, инээж хөхрөлдөн энэ тэрийг хөөрөлдөх юутай таатай. Ийнхүү урт хаврыг өнгөрөөх эрчим хүчээ хуримтлуулах мэт идэж ууж, инээж наргиж авцгаагаад маргаашнаас нь өнөөх л “өчүүхэн ч чөлөө завгүй” мэт амьдрал үргэлжилнэ дээ.

Хүн гэгч сонин амьтан ажээ. Баярлахаараа нэг л их өлсөж ундаассан мэт идэж ууцгаа...

     Дээрх үгийг “Танайд хоноё” нэвтрүүлгийн баатар Б.Тунгалаг хэлсэн билээ. Зөв цаг үед, зөв газар, зөв үгийг хэлсэн үед үг хэмээгч үнэхээр хүчтэй ажээ. Тунгалаг энэ л үгийг хэлснээр монголын ард түмэнд таалагдаж нэвтрүүлэг гарсны маргааш өглөө л “25-р суваг” телевизийн гадаа элэгний хүнд өвчин туссан түүнд туслахаар монголын ард түмэн зуу зуугаараа цугласан гэдэг. Түлээний мод зардаг нь модоо бариад, илүү зурагттай нь зурагтаа бариад, илүүчлэх мөнгөтэй нь мөнгөө бариад л, гайхалтай! Г.Алтантүрүү түүнд туслахыг үзэгчдээс уриалаагүй, харин түүний зөв асуултын хүчээр Тунгалаг энэхүү оновчтой ...

          Түлхүүр үгс: Булган аймгийн Гурванбулаг сум, Дундговь аймгийн Хулд сум, монгол бичгийн дурсгал, хадны бичээс

          Монгол орны уул тал хосолсон өргөн их дайдыг аварга том номын сан гэж төсөөлбөл чулуун хуудаст номоор арвин билээ. Тэдгээрийн дунд түрэг, уйгар, кидан, төвд, хятад, манж хийгээд дөрвөлжин, монгол бичээст чулуун ном цөөнгүй бий.

          Монгол бичигт чулуун номын хамгийн эртнийх нь 1225 оны үед хамаардаг, эрдэмтдийн дунд "Чингисийн чулууны бичиг" хэмээн алдаршсан гэрэлт хөшөө билээ. Монгол үсгийн дурсгалт бичгүүдийг гадаадын эрдэмтэд 19-р зууны хориод оноос эхэлж су...

Лоохууз, Нямбуу гээд соц нийгмийн үеийн төрд адлагдсан хэдэн хүмүүс байлаа. Тэр үед хөдөөгүүр тэдний эсэргүү хэргийг таниулах хурал хийж байжээ. Тэгтэл нэг малчин “Төр засгийнхаа эсрэг ийм муухай юм хийсэн хүнийг тэгээд яаж шийтгэдэг хэрэг вэ?” гэж асууж орхив. “Нөхөр Лоохуузыг малчин болгосон...” гэсэн хариуг сонсоод “Үгүй хүү минь, би хэдэн үеэрээ мал маллаж байгаа юмсан. Төр засагтаа ямар гэмт хэрэг хийчихсэн юм болоо?” хэмээн хөөрхий малчин өрөвдөлтэйеэ асуусан гэдэг.

Үнэндээ тэднийгээ бид нэг иймэрхүү маягаар л үнэлсээр ирж дээ. Малчин гэдэг нь нэг л төрлийн мэргэжил, тэгээд ч монголчуу...

“Аугаа хүн байхын тулд хоёр үндсэн шаардлага хангасан байх ёстой, нэгдүгээрт испани үндэстэн байна, хоёрдугаарт Сальвадор Дали гэдэг нэртэй байх ёстой” гэж омог төгөлдөр хэлсэн ХХ зууны сюрреализмын эцэг хэмээгддэг суут зураач Сальвадор Дали (бүтэн нэр нь: Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalн i Domиnech) Испанийн Каталон мужийн Фигюрес хотод 1904 оны 5 сарын 11-ны өглөөний 8.45-д мэндэлжээ. Тэрээр Мадридын уран зургийн сургуульд суралцсан боловч 1921 онд төгсөлгүй орхисон байна. Дали Мадридын “Далмау” галлерейд 1925 онд бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргаж, дараа нь Парис руу аялан алдарт зураач П...

Бидний ярианы хэлэнд адил төстэй дуудагддаг үгс зөндөө бий. Тэдгээр үгсийг бид бичих үедээ бичлэгийн хэлбэрээр нь, харин ярих үедээ ярианы ерөнхий өнгө аясаар нь ялгаж ойлгодог билээ. Төстэй дуудагддаг, тэр хэрээрээ бид заримдаа алдаж бичдэг үгс бол бэлгэ, бэлэг, билиг гэсэн 3 үг юм. Эдгээр үгийг ном, сонин зэрэг бичгээр үйлдэх зүйлсэд алдалгүйгээр зөв бичих учиртай.

Хүний оюун ухааны талд хамаатай зүйлийг билиг оюун, сарны тооллын зурхайн билгийн улирал гэх мэт бүгдийг билиг хэмээн бичих нь зөв юм. Заримдаа билэг гэж бичсэн тааралддаг, энэ бол зөв бичих дүрмээс гажсан буруу бичлэг билээ. Бэл...